Als de inwoners van Zeewolde geen groot datacenter van Google in hun weilanden willen, neem dat dan serieus. Laat het niet zomaar overrulen door de macht van provincie, Staat, EU of de macht van de grootste technologieconcerns. Laat de 417.000 inwoners van de provincie Flevoland er in een directe democratie digitaal over stemmen. Of laat de burgers van de drie noordelijke provincies stemmen over het behoud van het kind-hartcentrum in Groningen. Geef de macht terug aan de burger. Dat verlangen, die eis, wordt het grote thema van 2022 en daarna.
De kritiek op de machtsconcentratie bij grote financiële- en technologieconcerns neemt mede door corona hand over hand toe. Ik zoek in dit artikel naar hoofdlijnen van 2020 en 2021. Belangrijk is hoe we de komende jaren met technologie en globalisering omgaan. Hoe de samenwerkende en spelende mens weer tevoorschijn komt. Niet meer van bovenaf, maar van onderop. Een analyserende beschrijving van grote veranderingen.
Het staat er in Nederland slecht voor met burgerparticipatie. De vorige coalitie schrapte in 2018 de wet op het raadgevend referendum. In het nieuwe coalitieakkoord komen vormen van directe democratie of onderdelen daarvan zoals referenda niet meer voor. Dat komt omdat D66, die voor referenda is, slappe knieën toonde. Alleen VVD, CDA, ChristenUnie en SGP zijn mordicus tegen vormen van directe democratie. Zij hangen de vertegenwoordigende democratie aan. Dat betekent dat er in de Tweede Kamer waarschijnlijk wel een meerderheid is voor vormen van directe democratie.
Afkeer van maatschappij
Nederland stond in 2021 bol van zeer ernstige rellen tegen de politie en zorgverleners tijdens grote demonstraties zoals in Rotterdam, Den Haag, Amsterdam en Eindhoven. Een van de verklaringen is de populariteit van samenzweringstheorieën die volop de ronde doen op social media. Daarin krijgen banken, overheden, grote sectoren zoals zorg en onderwijs, mainstream media de volle laag. Het geldsysteem zou op instorten staan en de coronapandemie is een vooropgezet plan om de middenstand te onteigenen. Partijen zoals Forum voor Democratie en de PVV van Geert Wilders flirten ermee. Zij zijn eind december 2021 goed voor 24 zetels, meer dan de 21 van D66, minder dan de 31 van de VVD. Het is een grote beweging die zich meer of minder afkeert van de heersende democratie in Nederland en steeds meer eigen recht in handen neemt.
Veel mensen zijn beducht voor The Great Reset, de grote omwenteling die zeer machtige technologiebedrijven, industriëlen en politici te weeg brengen omdat zij steeds meer macht naar zich toetrekken. Klaus Schwab, topman van het World Economic Forum (WEF) schreef The Great Reset. Al generaties lang worden de jaarlijkse bijeenkomsten in januari van het WEF in Zwitserland druk bezocht door de top van politiek en bedrijfsleven.
Critici zijn bang dat vooral de financiële wereldelite de macht naar zich toetrekt en een kapitalistisch socialisme installeert naar Chinees model ten koste van democratie en de vrijheid van de burger. Economie-professor Bob de Wit van Nyenrode stelt dat staten en de democratie ondergeschikt worden aan de machtigste technologische-, fintech- en farma bedrijven. De visie in de Grote Herstart op “verantwoord kapitalisme” dat monopolies breekt, de particuliere sector promoot, inkomen herverdeelt en sociale ongelijkheid bestrijdt, is op grote schaal gekaapt door complotdenkers die onder meer vinden dat het Covid-19 virus opzettelijk is gemaakt en via China de wereld in is gestuurd om de omwenteling te versnellen. De verwarring over uitgezette gedachtenlijnen is enorm en complotdenkers versimpelen uiterst complexe zaken veel te sterk.
Doel van de Grote Herstart is om het kapitalistische systeem te verbeteren door investeringen te doen die zijn gericht op gedeelde vooruitgang en meer aandacht voor het milieu.
[i] Men wil mondiaal een nieuwe economische en politieke orde inrichten, om welvaart en inkomen te verdelen wat moet zorgen voor minder sociale ongelijkheid. Volgens het WEF moet er worden geanticipeerd op een de Vierde Industriële Revolutie
[ii] , met Internet der dingen, de Cloud en steeds verdergaande kunstmatige intelligentie die ons denken en handelen zou overnemen. De pandemie is een kans om de wereldeconomie te resetten, zei de Britse Prins Charles in 2020. Daarbij wordt het kapitalisme als systeem gehandhaafd.
Ernst Wolff versus IMF
Ernst Wolff is een van de alternatieve auteurs en complotdenkers die deze processen beschrijft en ervoor waarschuwt. Veel is er over de in 1950 geboren Duitser niet bekend. Hij is gescheiden, heeft twee volwassen kinderen en woont in Berlijn, vertelt Wikipedia. Hij richt zijn pijlen vooral de op de internationale financiële wereld. Zijn boeken gaan over het IMF, de interactie tussen politiek, bedrijfsleven en de financiële wereld. Hij attaqueert niet alleen het IMF, maar ook de WHO, het World Economic Forum en belangrijke Stichtingen zoals de Bill & Melinda Gates Foundation. Hier is een interview met hem op het Youtube kanaal Kaiser TV.
[iii]
De analyse van samenzwering van Wolff is vernietigend. Hij vindt dat het IMF een financieel-fascistische coup pleegt waar de WHO achter steekt. Hij vindt dat de WHO voor meer dan 85% door de farmaceutische industrie en grote particuliere stichtingen wordt gefinancierd zoals de Bill & Melinda Gates Foundation. Hij is daarmee een regelrechte anti-kapitalist. Zo ziet hij de kredietverruiming door centrale banken als een complot gericht tegen de middenstand. Het verbond tussen financiële- en digitale technologie leidt ertoe dat mensen rond 2030 hun chips niet meer in horloges of mobieltjes dragen, maar net als bij katten en honden onder de huid laten injecteren.
Hij denkt dat de huidige eindtijd van het kapitalisme en de machtsconcentratie bij de elite zal leiden tot sociale catastrofes. Immers, de gewone man ziet dat de rijken steeds rijker en de armen steeds armer worden. De levensstandaard wordt minder, vrijheden worden beperkt. Dat zal grote tegendruk opleveren.
Geldschepping decentraliseren
De corona-crises moet verbloemen dat het kapitalisme aan het eind van zijn latijn is. Dat het geldsysteem niet meer werkt kun je zien aan de negatieve rente en het voortdurend bijdrukken van geld door centrale banken. Hij verwacht een inflatie van het niveau zoals die in de jaren dertig van de Weimar republiek voorkwam. Hij refereert aan de hyperinflatie tussen 1921 en 1923 in die tijd. Hij denkt dat centrale bank volledig overgaan op digitaal geld en (samen) een wereldwijd basisinkomen invoeren om de rust te kunnen bewaren.
Hij manipuleert feiten en voedt samenzweringen en heeft volgens critici zijn geloofwaardigheid verloren zoals bij zijn optreden bij lekenprediker
Ivo Saseks en diens „
Anti-Zensur-Koalition“ (AZK) in 2019. Dit is een podium dat complotdenkers aan het woord laat, democratie afwijst en de holocaust ontkent.
Wolff bepleit een zeer vage “democratische ordening van het geld” en stelt dat we in de eindfase van het geldsysteem zitten met een orgie aan plunderingen door grote investeerders. Corona zou een grote onteigeningsstrategie zijn. Hem wordt ook antisemitisme verweten.
Wolff is niet de enige die kleinere en grote vragen stelt bij de concentratie van acht en geld en de politieke onmacht om zich daartegen te verweren. Er is in de politiek een voortdurend sterk bewustzijn nodig ter bescherming van de democratische waarden en gelijkwaardigheid. Ook Wolff heeft bij nader inzien geen duidelijk zicht op de samenleving die hij zich voorstelt. Hij denkt dat het heersende geldsysteem niet omvergeworpen kan worden, omdat het daarvoor te machtig is geworden en heeft bovendien geen helder alternatief.
Interessant is zijn denkbeeld dat je geldschepping niet bij de grote Centrale Banken in de VS, EU en China moet laten, maar aan gewone banken moet teruggeven en tegelijkertijd bij geldschepping flink moet belasten waarbij de belasting direct naar de sociale sectoren moet gaan zodat die van winst-denken afgekoppeld kunnen worden. Ook wil hij verplicht open source op heel internet, wat naast een pleidooi voor een basisinkomen sociaal georiënteerd is.
Strijd arbeid-kapitaal voorbij
Nyenrode professor Bob de Wit schreef „Society 4.0”.
[iv] Dat boek gaat over decentralisatie en lokale markten en hoe de burgers hun macht over hun bestaan kunnen terugwinnen. Ik ben het voor een goed deel met dit gedachtengoed eens en vind dat in een globale economie de organisatie democratisch en van onderop moet komen.
Maar je kunt een maatschappij met bepaalde gegroeide systemen die haar in stand houden niet zomaar veranderen.
De Wit vindt vooral dat informatie- en biotechnologie grote maatschappelijke veranderingen teweeg gaat brengen. Hij ziet dat de huidige democratie met partijen en verschil tussen kapitaal en arbeid “ongeveer is afgelopen”. Het is urgent. Hier vindt hij de Japanse wetenschapper Francis Fukuyama aan zijn zijde. Ook Fukuyama vindt dat het niet meer om de scheidslijn tussenkapitaal en arbeid gaat, maar om individuele verschillen tussen mensen. Interessant is ook om in dit verband kennis te nemen van de inzichten van Yuval Noah Harari. Hij is een van de invloedrijkste denkers van deze tijd. Hij werd wereldberoemd met zijn boeken
Sapiens,
Homo Deus en
21 lessen voor de 21e eeuw, waarvan er samen meer dan 35 miljoen verkocht werden. Harari denkt dat de robot analytisch de mens kan overvleugelen, maar niet het “bewustzijn” heeft dat de mens kenmerkt. Als je tijd hebt is zijn interview in Wintergasten nog tot 3 januari te zien.
[v]
Naar een burgermaatschappij
De snelheid waarmee dergelijke nog vage veranderingen zich zouden voltrekken is opmerkelijk. Het einde van het industriële tijdperk werd al aangekondigd in de jaren tachtig toen de betekenis van ICT begon door te dringen. Ik denk dat dergelijke golfbewegingen veel langer duren dan WEF, Fukuyama, Wolff, De Wit en anderen voorspellen. De technologie verandert, maar de mens niet. De Wit is het in hoofdlijnen wel eens met de visie op globalisering van Klauis Schwab waarbij grote concerns machtiger zijn dan staten. De Wit benadrukt echter dat Schwab’s visie niets met democratie te maken heeft maar op wereldniveau wil bepalen wat goed is voor de mensen. Schwab miskent een democratisch feedbacksysteem.
De Wit hoopt dat deze top-down aangestuurde ondemocratische en dus fascistoïde
[vi] globale samenleving tegengehouden wordt door de opkomst van meer regionale krachten, Hij hoopt op een maatschappij die gebaseerd is op de behoeften van de burger: een burgermaatschappij. “We moeten beginnen bij waar we gelukkig van worden en hoe we met de aarde omgaan”.
De Wit vindt dat niet de elite, maar de burgers nu moeten en kunnen aangeven wat zij hoe anders willen. Dan ga je kijken hoe je met technologie erbij geluk, liefde en een actieve samenleving van onderop kunt organiseren. “Dat geeft hoop”, zegt hij. En het vergt afbraak van knellende regels waar iedereen wel voorbeelden van kent, zoals de macht die banken zichzelf hebben toegekend.
Directe democratie
De gevestigde democratieën spreken niet van de Great Reset, maar van “Build Back Beter”, zoals Biden, Johnson en anderen het noemen. Zij nemen geen afstand van de machtige elite. De Wit wil toe naar een burgermaatschappij. “Je moet gebruik maken van de wijsheid van de groep, in plaats van die van de elite. Daarbij moet je heel goed bepalen wat regionaal en wat globaal is”. Hij vreest een moraliserende elite naar Chinees model waarbij het gebruik van big data een dictatuur creëert.
Covid-19 toonde aan dat de control maatschappij heel snel is ontstaan, ook in Nederland. Gebruik van de QR code geeft een “sociaal krediet” van goed gedrag. De Wit is tegen het overheidsingrijpen in de natuur zoals in de strijd tegen corona. “Laat ons immuunsysteem zijn werk maar doen”, zegt hij. Het is te gemakkelijk gezegd. Maar onze maatschappij komt wel voor fundamentele ethische vraagstukken te staan. Zo hebben we nu een democratie met partijen die gebaseerd zijn op links en rechts, arbeid en kapitaal, werkgevers en werknemers. Maar nu kunnen we een directe democratie invoeren, meent De Wit.
Een schonere wereld
Ik heb in de loop van mijn leven geleerd dat je met traditionele economische groei niet uit de problemen kunt “groeien”. De shit van CO2 en stikstof uitstoot door de opkomst van het Industriële tijdperk is daar een goed voorbeeld van. Entrepeneur Eckart Wintzen wilde daarom een BOW invoeren, een belasting op aan het milieu onttrokken waarde ofwel aan het milieu toegebrachte schade. Dat leidde systematisch tot een verlies per aandeel van de dominante industrieën. (
https://www.wanttoknow.nl/zo-kan-het-ook/over-belasting-onttrokken-waarde-de-bow/) . Een schone wereld kan dan alleen zonder de mantra van traditionele economische groei. De Wit rept wel over de aarde, maar pakt dit dilemma niet op.
Oxfor-econoom
Kate Raworth werkte de ideeën van Wintzen (en mijzelf en anderen) uit in een rapport voor
Oxfam genaamd
A Safe and Just Space for Humanity. Ze heeft het model verder ontwikkeld in haar boek Donuteconomie.
[vii] Dat is een economisch model dat economische welvaart meet door te kijken naar de realisatie van een sociaal fundament zonder het overschrijden van ecologische plafonds. Simpel gezegd is het doel om de behoeftes van iedereen te realiseren binnen de draagkracht van de Aarde.
De Kleine Aarde in Boxtel (1972) was een vroeg voorbeeld en ik richtte zelf in dit verband in 1980
Kloostertuin Noordwolde op, nu een bloeiende biologisch-dynamische tuinderij. De voornemens in het coalitieakkoord zijn mijlenver verwijderd van deze romantische economische modellen die functioneren in de marge van de reële economie.
Al vanaf de hippietijd in de jaren zestig tot de Club van Rome en de milieubeweging uit de jaren tachtig is er bewustzijn geweest over de eindigheid van hulpbronnen en zinloos uitputten van de aarde. In deze tijd zijn de tegenkrachten van het op winstmaximalisatie beluste neoliberale denken, waaruit de grootste concerns zijn ontstaan, misschien groter dan ooit. Zullen zij voldoende aanzwellen om bescherming van de aarde vooropstellen? Ik hoop het.
[i]
https://nl.wikipedia.org/wiki/Grote_Reset
[ii]
https://nl.wikipedia.org/wiki/Smart_Industry
[iii]
https://www.youtube.com/watch?app=desktop&v=zj3CO5kXqGM
[iv]
https://www.youtube.com/watch?v=NdWqUUsBKho
[v]
https://www.npostart.nl/vpro-wintergasten/27-12-2021/VPWON_1330342
[vi] Fascistische trekken vertonende
[vii]
Donuteconomie: In zeven stappen naar een economie voor de 21e eeuw.
Foto: SP.